Nên chọn kính thiên văn tự chế hay kính thiên văn nguyên chiếc

Câu hỏi

Tôi thấy nhiều người thường muốn tự chế kính thiên văn theo hướng dẫn của một số diễn đàn để sử dụng, không biết chất lượng những kính thiên vă tự chế khi so với kính thiên văn nguyên chiếc sản xuất tại nhà máy thì thế nào, ưu và nhược điểm của chúng ra sao.

Trả lời

Kính thiên văn tự chế thường là các loại kính thiên văn khúc xạ hoặc đôi khi là kính phản xạ, được chế tạo trên cơ sở tận dụng các nguyên vật liệu sẵn có hoặc từ các nguyên vật liệu rẻ tiền, cộng thêm 1 chút khéo tay của người làm, mục đích chính thường chỉ là để "học mà chơi" chứ chất lượng và hiệu năng thì thua kém rất xa so với kính thiên văn thực sự, nguyên tắc tiền nào thì của ấy luôn đúng trong trường hợp này, để làm được kính thiên văn tự chế sao cho "ngon bổ mà lại rẻ" là điều không hề dễ dàng. Nguyên nhân chính bởi các lý do sau:

Chất lượng và thành phần linh kiện không đạt tiêu chuẩn kéo theo cả hệ thống quang học đều cho hiệu năng kém, các linh kiện chủ đạo gây ảnh hưởng trực tiếp gồm:

Khác biệt về vật kính thiên văn: Là bộ phận đầu tiên giúp thu nhận ánh sáng truyền tới từ vật quan sát. Các hướng dẫn chế tạo kính thiên văn tự chế trên mạng thường hướng dẫn chọn vật kính cho kính thiên văn tự chế thường chỉ là thấu kính đơn hoặc kính viễn (kính lão), các thấu kính này có tiêu cự khá dài, do chỉ là thấu kính đơn nên khả năng khử các lỗi quang học và chất lượng ảnh không tốt, ảnh kém nét, bị mờ nhòe và tối

Thiết kế vật kính khác nhau sẽ cho chất lượng ảnh khác nhau.

Vai trò của giá đỡ vật kính: là bộ phận rất quan trọng khi chế tạo kính nhưng lại rất hay bị lãng quên và coi nhẹ bởi những người thiếu kinh nghiệm hoặc chưa tìm hiểu đầy đủ, một bộ giá đỡ ổn định và cân bằng giúp nâng cao chất lượng quang học và tính chính xác khi tương hợp với ống kính và các linh kiện khác, do việc chế tạo giá đỡ vật kính thường khá phức tạp và phiền toái nên các kính thiên văn giá rẻ thường tận dụng phần nối chuyển cỡ ống để nhét vật kính vào, khiến cho bản thân vật kính đã bị lệch vẹo ngay từ đầu, dẫn đến hiện tượng lệch trục quang học, lại thêm chất lượng kém từ thấu kính khiến cho chất lượng ảnh mang lại vừa nhòe, tối, xấu và sắc sai nghiêm trọng, dẫn đến chất lượng ảnh thua kém so với kính thiên văn do nhà máy sản xuất.

Giá đỡ vật kính có vai trò rất quan trọng, ảnh hưởng lớn đến chất lượng kính

Khác biệt về thân thân ống kính

Kính thiên văn tự chế thường sử dụng các loại ống nước bằng vật liệu nhựa, ống tre, đôi khi là ống kim loại hoặc cuộn bìa cứng để làm thân ống, đây là những vật liệu không phù hợp để chế tạo kính thiên văn do độ bền kém hoặc quá nặng nên khi sử dụng sẽ rất bất tiện, ngoài ra trong lòng ống kính không được tráng vật liệu khử ánh sáng tạp nhiễu như của kính thiên văn nhà máy nên sẽ làm cho ảnh bị lóa, mờ khi quan sát.

Một phần không kém phần quan trong đó là bộ phận chỉnh nét giúp lấy nét cho kính thiên văn khi quan sát.Bộ phận chỉnh nét tốt chuyên dụng sẽ cho hiệu năng và đẳng cấp vượt trội so với loại tự chế thủ công.

Các kính thiên văn tự chế hay sử dụng cơ cấu chỉnh nét kiểu ma sát, nghĩa là cho trục xoay chỉnh nét tì đè vào phần ống giữ thị kính để chuyển động tịnh tiến ra hoặc vào, kiểu chuyển động này cho tốc độ lấy nét rất thiếu chính xác và không hiệu quả, khi chỉnh nét thường xuyên bị trượt hoặc bị mất nét do lực ma sát không ổn định (gây ra bởi nhiệt độ, độ ẩm, sự mài mòn vật liệu...), kính thiên văn hàng hãng hoặc hàng nhà máy hầu như không sử dụng dạng chỉnh nét rẻ tiền trên mà sử dụng cơ cấu chỉnh nét bằng trục khớp với bánh răng và con lăn bi hoặc chỉnh nét dạng ren xoáy nên cho tốc độ chỉnh nét chính xác và ổn định hơn nhiều.

Khác biệt do thị kính: 

Điểm khác biệt mang lại chất lượng ảnh còn nằm ở thị kính, trong khi thị kính của kính thiên văn tự chế thường tận dụng các loại mắt kính đơn, thấu kính tháo từ máy ảnh, máy quay phim nên tiêu cự và chất lượng không ổn định, ảnh thu được có trường nhìn hẹp và bị lỗi quang học khá nhiều, thị kính lại không có ống giữ và giá đỡ nên việc ghép với chỉnh nét sao cho chính xác và không bị lệch cũng rất khó khăn, đối với kính thiên văn nguyên chiếc thì thị kính thường đi kèm và được chế tạo khá chắc chắn, giúp cố định vào thân kính ổn định hơn, đồng thời chất lượng ảnh mang lại cũng tốt hơn do thiết kế tiêu chuẩn từ hệ các thấu kính mang lại.

Ngoài ra với kính thiên văn tự chế thường rất khó chế tạo bộ phận chân đế đúng tiêu chuẩn để giữ kính khi quan sát và vận hành, không như kính thiên văn nguyên chiếc từ nhà máy luôn có bộ phận chân đế và tinh chỉnh được thiết kế sẵn để mang lại sự tiện dụng cao nhất cho người sử dụng.

Chân đế chắc chắn và ổn định là nhân tố không thể thiếu khi sử dụng với kính thiên văn, đây cũng là điểm yếu của phần lớn kính thiên văn tự chế khi không có bộ chân đế phù hợp như của kính thiên văn nguyên chiếc từ nhà máy.

Kết luận: Sẽ là khập khiễng khi so sánh chất lượng ảnh của kính thiên văn tự chế và kính thiên văn nguyên chiếc từ nhà máy (không xét đến trường hợp đối với các loại kính thiên văn chất lượng kém), nguyên nhân do sự khác biệt lớn về chất lượng linh kiện cũng như công nghệ chế tạo và các phụ kiện đi kèm. Chất lượng của kính thiên văn tốt được sản xuất từ nhà máy thường cao hơn rất nhiều so với kính thiên văn tự chế. Vì vậy, ngoài tiêu chí "rẻ" do các nguyên liệu rẻ tiền sẵn có thì đi đôi với đó là sự cách biệt lớn về chất lượng khi so sánh với kính thiên văn tiêu chuẩn của nhà máy.

Nếu bạn chế tạo kính chỉ để làm mô hình hoặc để chỉ hoàn thành bài tập được giao tại lớp thì hãy chọn loại kính làm bằng các nguyên liệu tự chế rẻ tiền, trường hợp nếu muốn làm một chiếc kính thiên văn theo đúng nghĩa và chất lượng có thể chấp nhận được khi sử dụng hoặc truyền cảm hứng học tập cho con em hoặc bản thân người chế tạo thì hãy chọn các loại linh kiện chuyên dụng dành để chế tạo kính thiên văn, các loại linh kiện này được chế tạo hoặc tháo ra từ các loại kính thiên văn nguyên chiếc nên chất lượng sẽ tốt hơn hẳn so với các loại nguyên liệu "chống cháy" rẻ tiền mà một số diễn đàn hoặc chương trình thiếu nhi hay hướng dẫn (nếu để ý, bạn sẽ thấy những người hướng dẫn này không bao giờ dám cho người xem kết quả hình ảnh quan sát được qua kính sau khi họ chế tạo xong, nguyên nhân bởi chất lượng ảnh quá tệ do các linh kiện chất lượng kém mang lại), cho dù khéo tay và kỹ thuật chế tạo có tốt đi chăng nữa mà chất lượng nguyên liệu đầu vào kém thì dễ hiểu là sản phẩm đầu ra cũng sẽ kém theo. 

 Trân trọng!

Nhóm tác giả: ThienVanViet.com